Lingwa mitkellma

Il-lingwa mitkellma tipprovdi l-pedament għall-iżvilupp tal-qari u l-kitba. Tfal bi problemi tal-lingwa mitkellma spiss ikollhom diffikultà biex jitgħallmu jaqraw u jiktbu. Barra minn hekk, tfal bi problemi ta’ qari u kitba spiss ikollhom storja ta’ diffikultajiet fil-lingwa mitkellma. Minħabba dawn il-konnessjonijiet ċari bejn il-lingwa mitkellma u miktuba, il-Patologi tad-Diskors u tal-Lingwa għandhom rwol kritiku u dirett fl-iżvilupp tal-litteriżmu.

Diffikultajiet fil-litteriżmu

Diffikultajiet fil-litteriżmu huma diffikultajiet li kull persuna jista’ jkollha fil-qari jew il-kitba. Id-diffikultajiet fil-litteriżmu tal-persuna jistgħu (jew ma jistgħux) iseħħu bħala riżultat ta’ kundizzjoni oħra (bħal afasja wara puplesija). Għalkemm id-diffikultajiet fil-litteriżmu normalment jissejħu bl-użu tat-terminu ‘dislexia’, dan id-disturb ġeneralment jiġi djanjostikat biss meta jkun hemm inkapaċità speċifika jew diffikultà qawwija fit-tagħlim tal-qari u/jew tal-kelma. Id-definizzjoni tad-dyslexia għandha tendenza li tvarja bejn professjonijiet differenti. Ħafna drabi niltaqgħu ma’ termini bħal Indeboliment Speċifiku tal-Lingwa (SLI), Diżabilitajiet/Diffikultajiet Speċifiċi fit-Tagħlim (SpLD) u Disturbi fl-Ipproċessar Smigħ (Ċentrali) (C/APD).

Indeboliment Speċifiku tal-Lingwa (SLI)

Indeboliment Speċifiku tal-Lingwa (SLI) huwa disturb tal-lingwa fl-iżvilupp li jista’ jaffettwa kemm il-lingwa espressiva kif ukoll dik riċettiva. SLI mhuwiex relatat ma’ jew ikkawżat minn disturbi oħra tal-iżvilupp bħal telf tas-smigħ. Individwi b’SLI juru problemi biex jgħaqqdu u jagħżlu ħsejjes tad-diskors tal-lingwa f’unitajiet sinifikanti. Dawn il-problemi huma differenti għal nuqqasijiet fit-taħdit li jirriżultaw minn diffikultajiet fil-koordinazzjoni tal-muskolatura orali-mutur. Għalhekk, tifel li l-unika diffikultà tiegħu hija stuttering pereżempju m’għandux SLI.

Sintomi ta’ SLI jinkludu l-użu ta’ sentenzi qosra, problemi li jipproduċu u jifhmu sentenzi sintattikament kumplessi, vokabularju fqir, problemi biex issib kliem u diffikultà biex jitgħallmu kliem ġdid. Individwi b’SLI għandhom ukoll diffikultajiet fl-iżvilupp grammatikali u sintattiku (eż., it-temp tal-verbi korrett, l-ordni tal-kliem u l-istruttura tas-sentenza), l-iżvilupp semantiku (eż., l-għarfien tal-vokabularju) u l-iżvilupp fonoloġiku (eż., l-għarfien fonoloġiku, jew l-għarfien tal-ħsejjes fil-lingwa mitkellma). Dawn id-diffikultajiet l-ewwel jidhru fis-snin ta’ qabel l-iskola, qabel l-iskola formali. Għalkemm il-pass tal-iżvilupp tal-lingwa orali jvarja ħafna fost iż-żgħażagħ tipiċi, it-tfal b’SLI għandhom diffikultajiet fil-lingwa li huma b’mod ċar barra mill-firxa tipika u li jistgħu jiġu djanjostikati minn Patologu tad-Diskors u tal-Lingwa.

SLI tpoġġi lit-tfal f’riskju għal diffikultajiet akkademiċi aktar tard, b’mod partikolari, għal diżabilitajiet fil-qari. Studji indikaw li daqs 40-75% tat-tfal b’SLI se jkollhom problemi biex jitgħallmu jaqraw. Dan għaliex il-qari jiddependi fuq varjetà wiesgħa ta’ ħiliet lingwistiċi sottostanti, inklużi grammatika u sintassi, semantika u ħiliet fonoloġiċi.

Diżabilitajiet/Diffikultajiet Speċifiċi fit-Tagħlim (SpLD)

Diffikultà Speċifika fit-Tagħlim (SpLD) kultant użata b’mod interkambjabbli ma’ diżabilità jew disturb fit-tagħlim hija diffikultà biex tifhem jew biex tuża lingwa mitkellma jew miktuba. Id-diffikultà turi lilha nnifisha b’kapaċità mnaqqsa li tisma’, taħseb, titkellem, jaqra, tikteb, tispjega, jew tagħmel kalkoli matematiċi. Mhijiex problema bl-intelliġenza. Diffikultajiet bħal dawn tipikament jaffettwaw il-ħiliet bil-mutur, l-ipproċessar ta ‘informazzjoni u l-memorja ta’ student.
It-terminu umbrella diffikultajiet speċifiċi ta’ tagħlim (SpLD) jintuża b’mod sinonimu mad-dyslexia, iżda issa huwa ġeneralment aċċettat li d-dyslexia hija biss waħda minn grupp ta’ diffikultajiet li jistgħu jinkludu disgrafija (diffikultà fil-kitba); disprassja (diffikultajiet bil-mutur) u diskalkulja (diffikultà biex twettaq kalkoli matematiċi). Ħafna studenti bl-SpLD jsofru minn skumdità u disturb viżwali-perċettiv li xi drabi huwa magħruf bħala sindromu Meares-Irlen. Dan jaffettwa l-qari tagħhom tal-istampar fuq karta bajda, fuq overheads u slides, u l-użu ta ‘kompjuter.

Fatturi ta’ Riskju għal Diffikultajiet fil-Qari

L-ambjent tal-litteriżmu fid-dar tat-tfal jista’ jipprovdi indikazzjoni tal-grad ta’ riskju tat-tfal għal diffikultajiet fil-qari. It-tfal f’riskju jinkludu dawk bi storja familjari ta’ diffikultajiet ta’ taħdit u lingwa jew litteriżmu u tfal li għandhom nuqqas ta’ esperjenzi xierqa ta’ litteriżmu fid-dar, Status Soċjo-Ekonomiku baxx, u nuqqas ta’ appoġġ għat-tagħlim kurrikulari, inkluż il-qari.
F’riskju wkoll hemm tfal li juru diffikultajiet fit-taħdit u fil-lingwa fis-snin bikrija. Diffikultajiet bħal dawn jinkludu intelliġibbiltà mnaqqsa tat-taħdit u/jew diffikultajiet multipli ta’ artikolazzjoni/fonoloġiċi, kif ukoll dewmien/devjazzjoni tal-lingwa. Dan tal-aħħar jinvolvi diffikultajiet biex wieħed jifhem il-lingwa mitkellma u/jew diffikultajiet fl-espressjoni verbali bl-użu ta’ kliem, frażijiet u sentenzi. Diskrepanza bejn il-fehim tal-lingwa u l-espressjoni verbali tista’ tindika riskju akbar għal diffikultajiet fil-qari u l-kitba.
Markaturi ta’ riskju oħra jinkludu diffikultajiet bil-memorja verbali, diffikultajiet fit-tfittxija tal-kliem, u diffikultajiet fl-ipproċessar fonoloġiku, inklużi ħiliet ta’ għarfien fonoloġiku li huma l-blokki tal-bini tal-iżvilupp tal-litteriżmu aktar tard.

Disturbi fl-ipproċessar tas-smigħ

Disturb tal-Ipproċessar tas-Smigħ (APD) huwa diffikultà fil-kapaċità tal-moħħ li jagħraf u/jew jinterpreta l-informazzjoni riċevuta permezz tal-widna. L-APD xi drabi tissejjaħ ukoll disturb tal-ipproċessar tas-smigħ ċentrali (CAPD) u l-hekk imsejħa “smigħ tal-kliem.”

Il-kawża tal-APD ħafna drabi mhix magħrufa. Fit-tfal, l-APD jista ‘jkun assoċjat ma’ kundizzjonijiet bħal dislessja, disturb ta’ defiċit ta’ attenzjoni, disturb fl-ispettru tal-awtiżmu, indeboliment speċifiku tal-lingwa, jew dewmien fl-iżvilupp. Xi drabi dan it-terminu ġie applikat ħażin għal tfal li m’għandhom l-ebda diżordni tas-smigħ jew tal-lingwa iżda li għandhom sfidi fit-tagħlim. Tfal b’diffikultà fl-ipproċessar tas-smigħ tipikament ikollhom smigħ u intelliġenza normali u jeħtieġu aktar ħin biex jipproċessaw l-informazzjoni. Xi wħud mill-karatteristiċi tal-APD jinkludu:

  • Diffikultà biex tagħti kas u tiftakar informazzjoni ppreżentata bil-fomm
  • Diffikultà biex twettaq direzzjonijiet f’diversi passi
  • Ħiliet fqir tas-smigħ
  • Prestazzjoni akkademika baxxa
  • Problemi fl-imġieba
  • Diffikultà fil-lingwa
  • Diffikultà fil-qari, il-komprensjoni, l-ortografija, u l-vokabularju

Il-ħiliet tal-litteriżmu jinkludu…

  • Nifhmu l-mod kif il-ħsejjes tad-diskors jiffurmaw il-kliem
  • Iffoka fuq ittri/kliem stampati
  • Konnessjoni tal-ħsejjes tad-diskors ma’ ittri
  • It-taħlit tal-ħsejjes tal-ittri fi kliem u l-ħażna tagħhom fil-memorja
  • Movimenti kkontrollati tal-għajnejn tul il-paġna (skanjar)
  • Tibni immaġini u ideat
  • Tqabbil u konnessjoni ta’ ideat ġodda ma’ għarfien/esperjenza personali
  • Naħżnu l-ideat fil-memorja
  • Qari b’mod fluwenti u adegwat

Ir-rwol tal-SLP

Il-Patologi tal-Ispeech-Language għandhom rwol fl-iżvilupp tal-litteriżmu minħabba l-konnessjonijiet ċari bejn il-lingwa mitkellma u dik miktuba. Il-patologu tad-diskors u l-lingwa jaħdem biex jipprevjeni d-diffikultajiet fil-litteriżmu minn età żgħira u jipprovdi wkoll valutazzjoni u intervent tad-diffikultajiet fil-qari u l-kitba. Fil-ġestjoni tat-tfal kollha, l-SLP għandu l-għan li jrawwem il-ħiliet meħtieġa għall-iżvilupp tal-lingwa miktuba kif ukoll mitkellma.

  • Evalwazzjoni tal-ħiliet tal-qari u l-kitba
  • L-identifikazzjoni tat-tfal f’riskju
  • Il-prevenzjoni tal-problemi tal-lingwa bil-miktub billi titrawwem l-akkwist tal-lingwa u l-litteriżmu emerġenti
  • Jipprovdu strateġiji ta’ intervent li jiffokaw fuq l-ipproċessar tas-smigħ, l-għarfien fonoloġiku u l-ħeffa fil-qari
  • Ħidma kollaborattiva mal-ġenituri u professjonijiet alleati
  • Jipprovdu taħriġ lill-ġenituri u professjonijiet alleati
  • Jipprovdu rakkomandazzjonijiet għal akkomodazzjonijiet fil-klassi u intervent tal-litteriżmu
  • Tirreferi għal professjonisti oħra jekk ikun ta’ benefiċċju għat-tifel

Xahar tal-Għarfien tal-Litteriżmu 2011

Kull sena, l-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, Xjenza u Kultura (UNESCO) tfakkar lill-komunità internazzjonali dwar l-importanza tal-litteriżmu u t-tagħlim għall-adulti. Il-Jum Internazzjonali tal-Litteriżmu jiġi ċċelebrat fit-8 ta’ Settembru bil-għan li titqajjem kuxjenza dwar l-importanza tal-litteriżmu u t-tagħlim għall-adulti madwar id-dinja. Għal dan il-għan, id-Diviżjoni Speċjalizzata tal-Litteriżmu fi ħdan id-Dipartiment tad-Diskors-Lingwa taħt il-patroċinju tal-Ministeru tas-Saħħa, l-Anzjani u Kura fil-Komunità, organizzat seminar ta’ nofs ta’ nhar fl-Awditorju tal-Isptar Monte Karmeli fil-15 ta’ Settembru 2011.

L-għan tas-seminar kien li jagħti s-setgħa lill-ġenituri u lill-edukaturi bl-għarfien meħtieġ u ideat prattiċi biex jaħdmu ma’ individwi b’diffikultajiet ta’ litteriżmu. Ingħatat informazzjoni dwar l-iżvilupp tal-qari u d-disturbi kif ukoll is-servizzi pprovduti mid-Dipartiment tad-Diskors-Lingwa b’rabta mal-litteriżmu. Il-kelliema kienu Speech-Language Pathologists b’esperjenza rilevanti fil-qasam tal-litteriżmu. Ġiet mistiedna wkoll adulta b’diffikultajiet fil-litteriżmu biex taqsam l-esperjenzi tagħha. B’kollox attendew 107 parteċipant għas-seminar u se jsir seminar ripetut minħabba r-rispons pożittiv mill-udjenza.